مقاله: چالشها و راهكارهاي بهرهبرداري از ظرفيتهاي فضاي مجازي در تبليغ و توسعه آموزشهاي ديني
باسمهتعالی
راهنمای مطالعه
چالشها و راهكارهاي بهرهبرداري از ظرفيتهاي فضاي مجازي در تبليغ و توسعه آموزشهاي ديني
نویسندگان
رضا بنیاسد[1]
حسين زيبنده[2]
چكيده
ظرفیت های فضای مجازی به معنای بهره برداری از منابع، ابزارها و امکانات فضای مجازی برای توسعه و تبلیغ دین از طریق آموزش است. امروزه از ظرفيتهاي شبکههای اجتماعی، وب، نظامهای مدیریت یادگیری، بازیهای رایانهای و سایر ابزارها جهت نشر آموزشهای دینی و تبلیغ ادیان استفاده میشود. ظهور کلیساهای مجازی، پاسخگویی تمام وقت به سؤالات دینی و مهمتر از همه، زندگی معنوی در فضای مجازی، تنها بخشی از تعامل عالمان دین و کاربران در این فضا است. هدف از اين مقاله، شناسايي چالشهاي پيش روي ظرفيتسازی به منظور توسعه محتوای آموزشی در فضای مجازی و ارائه راهبردهايي براي ظرفيتسازي در این فضا، در حوزه آموزش است. بنابراين، اين مقاله با رويكرد پژوهش كيفيِ برخط و با استفاده از تحليل دادههاي موجود در فضاي مجازي، ابتدا چالشهاي مرتبط با ظرفيتهاي آموزش محتواي ديني در فضاي مجازي را بررسي و سپس به ارائه راهبردهايي به منظور بهرهبرداري بهينه از ظرفيتهاي فضاي مجازي ميپردازد. نتايج حاصل از مطالعه نشان ميدهد كه با توجه به سرعت بسیار زیاد رشد و توسعه فضای مجازی ضرورت اتخاذهای راهبردهای سازنده و زیرساختی، تدافعی و محتوا محور بیش از پیش احساس میشود.
واژگان كليدي: فضاي مجازي، آموزش مجازي، محتواي ديني، راهبرد، ظرفيتسازي
-
مقدمه
امروزه بشر دورهاي از زندگي خود را سپري ميكند كه فراتر از يك زندگي واقعي و فيزيكي و قواعد حاكم بر آن است. زندگي در فضاي مجازي، براي عدهاي يك زندگي دوم و در عين حال كاملاً جاري تلقي ميشود (بنياسد، 1395ب). کسانی که در حوزههای دینی علاقمند به یادگیری هستند از این امر مستثنی نیستند این افراد به دنبال پاسخهای شرعی خود در فضای مجازی هستند، یادگیری خود را ازطریق این فضا انجام میدهند و یافتههای خود را با یادگیری دیگران به اشتراک میگذارند. علاوه بر این در این فضا فرصتهایی را پیش روی ما قرار داده است، که میتوان با رویکرد حداکثری از فرصتهای تبلیغ و نشر آموزشهای دینی از آن استفاده کرد.
هدف از این پژوهش اول، شناسايي چالش هاي پيش روي ظرفيتسازي براي توسعه آموزش و محتواي ديني و دوم، ارائه راهبردهايي براي بهرهبرداري بهينه از فضاي مجازي است. بنابراین به سؤالهای زیر پاسخ داده خواهد شد:
- چالشهاي پيش روي ظرفيتسازي براي توسعه محتواي آموزشهاي ديني كدامند؟
- راهبردهاي ظرفيتسازي به منظور بهرهبرداري از فضاي مجازي در حوزه آموزشهاي ديني كدامند؟
-
ادبيات پژوهش
امروزه فضاي مجازي هم فرصتها و هم تهديداتي را پيش روي بشريت قرار داده است. هرچند تهديدات آن در كشور باعث نگرانيهايي شده است اما در هر صورت شرايط براي بهرهبرداری از فرصتهای آن نیز بسيار فراهم است. (بني اسد ، 1395 الف، ص)
بهرهبرداري از فرصتهاي فضاي مجازي مورد تأكيد رهبر معظم انقلاب اسلامي نيز هست. در بيانات ايشان چنين اشاره شده است:
فضای مجازی امروز از فضای حقیقیِ زندگی ما چند برابر بزرگتر شده؛ بعضیها اصلاً در فضای مجازی تنفّس میکنند؛ اصلاً آنجا تنفّس میکنند، زندگیشان در فضای مجازی است. جوانان هم سروکار دارند با فضای مجازی، با انواعواقسام چیزها و کارها، با برنامههای علمیاش، با اینترنتش، با شبکههای اجتماعیاش، … یک کسانی نشستهاند، فکر کردهاند، یک راهی باز کردهاند بهعنوان این فضای مجازی و به قول خودشان سایبری؛ خیلی خب، از این استفاده کنید منتها استفادهی درست بکنید.[3]“
قبل از آنکه صنعت همزمان ارتباطات و در امتداد آن اینترنت بهعنوان شبکه ارتباطی و همچنین اطلاعاتی جهانی ظهور کند انسانها در فضای فیزیکی زندگی خود به سر میبردند. اما امروزه با ظهور انواع فناوريهاي ارتباطي، زندگی در فضای مجازی در کنار فضای فیزیکی پا به عرصه وجود گذاشته و رخنمایی میکند.
عاملی برای شناخت و تبیین بهتر اين دو فضا و ارتباط آنها با يكديگر، رویکرد دوفضایی شدن جهان را مطرح میکند. وی بر این باور است که زندگی فیزیکی و مجازی باید در کنار یکدیگر فهم شود. فهم جهان فیزیکی منهای مجازی و بالعکس، مطالعه را گرفتار نوعی خطای فهم میکند. (عاملی 1390، صص 25-22)
از ديدگاه هاراوی[4] نيز ما اکنون سایبرگ (cyborg) شدهایم؛ ملغمهای از انسان و ماشین که جهات زیستشناختیمان با جهات الکترونیکی و مکانیکی در هم گره خورده است.( هاراوي، 1386).
رويكرد دوفضايي در آموزشهاي ديني به اين معناست كه در عصر فناوري اطلاعات و ارتباطات توجه صرف به آموزشهاي حضوري كافي نبوده بلكه بايد توأماً از فرصتهاي و ظرفيتهاي هر دو فضا براي تبليغ و عرضه محتواي ديني، هم براي جهانيان و هم براي داخل كشور استفاده كرد.
با رويكرد دو فضايي آموزش حضوري و مجازي در چهار حالت اتفاق ميافتد: صرفاً آموزش در فضاي مجازي، صرفاً آموزش در فضاي فیزیکی، آموزش در فضاي فيزيكي و امتداد آن در فضاي مجازي ، آموزش در فضاي مجازي و امتداد آن در فضاي فيزيكي. (جدول 1)
جدول 1- حالتهاي آموزش در فضاي مجازي و دوفضايي
آموزش در يك فضا | وقوع دوفضايي آموزش |
آموزش در فضاي مجازي | آموزش در فضاي مجازي و امتداد در فضاي فيزيكي |
آموزش در فضاي فيزيكي | آموزش در فضاي فيزيكي و امتداد در فضاي مجازي |
يكي از امور خیریه که رشد و توسعه آن در فضای مجازی به شدت بالا رفته است به آموزشهای دانشگاهی، مدرسه و حوزههای علمیه در فضای مجازی میپردازد. در این حوزه در کشور دانشگاهها و فعالین زیادی حضور دارند. آموزش یکی از امور خیریه است که اگر به صورت هدفمند انجام شود باعث خوداتکایی نیازمندان شده و در این صورت خود آن افراد میتوانند تولید درآمد کنند. (بني اسد، 1395 الف)
عاملي هشت خصلت يا فرامتغيرهايي همچون سرعت، فراگيري، دسترسي دائم، فرازماني و فرامكاني، جهاني بودن، سيال بودن، تشديد واقعت و چندرسانهاي بودن را براي فضاي مجازي برميشمارد كه همه چيز را تحت تأثير قرار ميدهند.(عاملي، 1390 صص29-26) اين فرامتغيرها براي توسعه و ترويج آموزش محتواهاي ديني نیز صادق هستند.
جدول 2– فرامتغيرهاي فضاي مجازي در ظرفيتسازي آموزشهاي ديني
كاربرد در آموزشهاي مجازي محتواي دين | فرامتغير |
سرعت انتشار محتواي آموزشي به آن سوي دنيا به اندازه يك كليك زمان ميبرد. | سرعت |
توسعه نامحدود شبكههاي ارتباطي و سختافزاري و نرمافزاريِ فضاي مجازي، باعث گسترش ارتباطات انسانها با يكديگر شده است كه خود در انتشار و اشاعه دانش كمك زيادي مي كند. | فراگيري |
دسترسي به اموزشهاي مجازي به صورت 24 در 7 در اختيار همه خواهد بود. | دسترسي دائم |
زماني كه آموزش در فضاي مجازي توسعه يابد نميتوان به صورت توپولوژيك مكاني را در فضاي مجازي براي آن تعريف كرد. بدليل ارتباطات همهجا حاضر، آموزش مجازي نيز ميتواند در هر زمان در دسترس باشد. | فرازماني و فرامكاني |
فضاي مجازي مرزها را گسترش داده است؛ در جهان فيزيكی و زندگي واقعي، ممكن بود آموزش محدود به يك شهر يا روستا يا حتي كشور شود. حال آنكه دامنه آموزشهاي برخط در فضای مجازی جهانی بوده و مرزي برای آن وجود ندارد. | جهاني بودن |
بدليل سيالبودن فضاي مجازي افراد و اطلاعات ميتوانند به سرعت از يك فضا به فضاي ديگر منتقل شوند. | سيالبودن |
سرعت تشديد واقعيتها در فضاي مجازي در سطح ذهني و عيني خواهد بود. | تشديد واقعيت |
در فضاي مجازي ويژگي چند رسانهاي بودن همه حواس را درگير ميكند؛ بنابراين آموزش هم ميتواند به صورت تعاملي و در همه جنبهها گسترش يابد. | چندرسانهاي بودن |
بر اساس آمارهاي منتشر شده، در سال 1393 تعداد كاربران اينترنت بيش از 60 ميليون نفر تخمين زده شده است. به طوري كه بيش از 50 درصد از ايرانيان حداقل عضو يكي از شبكههاي اجتماعي هستند. (مركز ملي فضاي مجازي،1395) و بيش از 14 ميليارد ساعت بازي رایانهای در سال صورت ميگيرد. اين قابليت بزرگ فضاي مجازي و در اختيار بودن آن ضرورت توجه به آموزش را بيش از پيش گوشزد ميكند.
امروزه متناسب با ظهور فضاي مجازي، از تركيب سايبر[5] و موضوعات مختلف همچون پژوهش، اخلاق، جرم، حقوق، فرهنگ، جنگ و موارد متنوع ديگر، واژگاني تركيبي بوجود آمده است؛ ظهور موضوعاتي همچون پژوهشسايبر[6] (پژوهش فضاي مجازي)، جنگسايبر[7]، اخلاقسايبر[8]، جرائمسايبر[9]، فرهنگسايبر[10] و حقوقسايبر[11] بيانگر اين است كه اين موضوعات به طور جدي در فضاي مجازي و درباره آن مطالعه شدهاند. ( بني اسد، 1395،ب) آموزش در و از طريق فضاي مجازي يكي از اولين و مهمترين حوزههايي بوده كه مورد توجه دانشگاههاي برتر دنيا و مبلغان مسيحيت قرار گرفته است. توجه به كليساهاي مجازي از مصاديق اين تبليغ و انتشار محتوا به شمار مي آيد. به طور مثال، طبق تحقیقاتی که موسسه pew internet research در سال 2004 انجام داده است، حدود دو سوم جوانان و یا 64 درصد از کاربران اینترنت در آمریکا، که جمعیتی 128 میلیونی را تشکیل میدهند، با اهداف مذهبی و اعتقادی و به منظور جستجوهای دینی و مسائل معنوی از اینترنت استفاده می کنند. طبق گزارش این موسسه اکثراستفاده های افراد از اینترنت با اهداف مذهبی و دینی به جستجو در مورد مسائل معنوی شخصی بوده است، که این آمار، این نکته را متذکر می شود که اینترنت به عنوان یک فعالیت آنلاین مکمل در کنار فعالیت های مذهبی آفلاین در کلیساها تلقی میشود. طبق گزارشات این مؤسسه، اینترنت به منظور تقویت کردن باورها و اعتقادات و معنویت مردم و اعضای کلیسا، توسط مبلغان مسیحی استفاده میشود. همچنین آن ها برای ارتباط با دیگران و دعوت به دین مسیحیت و انتشار دین مسیحیت در سرار جهان و استفاده های گوناگون و معنوی دیگر برای حضار در کلیسا از اینترنت بهره می برند. ((Casy, Cheryl, 2006
براندا براشر[12] که از محققان و مؤلفان گروه تحقیقاتی بارنا است، با انتشار کتابی با عنوان Religion Online that Me Give با تأکید بر ضرورت اجتناب ناپذیر توسعه جوامع دینی در اینترنت، مینویسد بیش از یک میلیون وب سایت دینی روی اینترنت فعال است که این تعداد هر روز رو به افزایش است. این مسئله به فرقههای دیگری از مسیحیت و همچنین ادیان دیگر به ویژه بودیسم سرایت کرد.و آنها نیز اقدام به راه اندازی چنین مراکزی کردهاند. اکنون در جهان مسیحیت کلیساهای مجازی وجود دارد که به شکلی گسترده و با مراجعان بسیار، نه تنها تمامی ویژگیهای یک کلیسای واقعی را دارند، بلکه فعالیت و ارائه خدمات آنها از تنوع بیشتری برخوردار است.
دسترسی شبانه روزی به کشیش هایی که ساعتها با مراجعین گفت وگوی آنلاین[13] دارند، موسیقی های مذهبی که در تمام ساعات پخش میشوند، استفاده از کتابخانهها و مقالات و تحقیقات آکادمیک و علمی و همچنین حضوردر دعاهای دستهجمعی و خواندن کتاب مقدس از جمله متداولترین امور کلیساهای اینترنتی است. (آسیابی،1388)
آدرس اینترنتی برخی از این کلیساهای مجازی موجود نیز به شرح زیر است:
امروزه وجود خدمات و وبسایتهای کلیساهای مجازی و زیربناهای آموزش آنلاین، همچون سیستمهای مدیریت یادگیری[14] و یادگیری باز[15] در فضای مجازی بستر بسیار مناسب و کم نظیری را جهت یادگیری و آموزش های عمومی و تخصصی، بدون وجود محدودیت های اجتماعی، مکانی و زمانی فراهم آورده، که ترویج اندیشه ها و آموزه های مختلف را بیش از پیش ممکن ساخته است.
زمانی در دفتر تبلیغات مسئول پروژه تبلیغ رسانه ای دین بودیم. در آن زمان با متخصصان زیادی در این مورد به گفتگو نشستیم و پس از جمع بندی نتایج و بحث ها به این نتیجه رسیدیم که در وضعیت فعلی تبلیغ تخصصی دین باید یکی از اولویت های جدی دانشگاه ها و مراکز فرهنگی کشور باشد. البته در عرصه تبلیغ حضوری برخی از مبلغین به خارج از کشور اعزام و عمدتاً با مسلمانان آن کشورها به بحث و گفتگو می پردازند، اما یکی از جاهایی که تبلیغ برای آن ضروری بوده و تقریبا اقدامی صورت نگرفته است، توجه به دانشگاهیان، خبرگان و متخصصان حوزههای مختلف علوم در کشورهای مختلف است. این نوع تبلیغ عمدتاً میتواند از طریق بستهبندی بهینه دانش اسلامی ما متناسب با مسائل روز باشد. این شیوه تبلیغ و آموزش میتواند از طریق حضوری، یعنی مراجعه متخصصان عالمان دینی و دانشگاهی ما در همایشها و کنفرانسهای بین المللی بوده و یا اینکه از طریق فضایمجازی صورت گیرد. با توجه به ظرفیتهای بسیار زیاد فضای مجازی، در این مقاله تلاش بر این است تا ظرفیتهای این فضا و ابزارهای آن برای توسعه و اشاعه آموزش های دینی مورد بررسی قرار گیرد. با بررسی بیانات مقام معظم رهبری مشخص میشود که عمده فرمایشات ایشان در زمینه تبلیغ دین عمدتاً در جمع روحانیون بوده که برخی از بیانات به صورت جدول 3 بیان میشود.
جدول 3- بیانات رهبر انقلاب درباره فضای مجازی
تاریخ | متن بیانات |
19/7/1391 بیانات در دیدار علما و روحانیون خراسان شمالی
|
رایانه و فضای مجازی که الان در اختیار شماست اگر بتوانید اینها را یاد بگیرید ، می توانید یک حرف درست خودتان را به هزاران مستمعی که شما آنها را نمی شناسید ، برسانید . این فرصت فوق العاده ای است مبادا این فرصت ضایع شود . اگر ضایع شد ، خدای متعال از من و شما در روز قیامت سوال خواهد کرد : از فرصت این همه جوان، این همه استبصار، این همه میل و شوق به دانستن، شما برای ترویج معارف اسلامی چه استفادهای کردید؟ |
16/6/1395
بیانات در درس خارج فقه به مناسبت شروع سال تحصیلی جدید |
امروز هم فضاى مجازى یک صحراى بىپایانى است که از همه طرفش میشود حرکت کرد؛ دیگر مثل سابق نیست که شما بخواهید یک مطلبى را بیان کنید، ناچار باشید روى کاغذ بنویسید، آن را پلىکپى کنید یا فتوکپى کنید ده نسخه، صد نسخه، دویست نسخه؛ اینجورى نیست. هر یک نفرى که بتواند با رایانه کار بکند یک رسانه است. مىنشینند پخش میکنند شبهات را، حرفها را، جوانهاى مؤمن را، جوانهاى سالم را گمراه میکنند. اینها را باید شناخت. چه کسى بایستى بیاید وسط میدان و سینه سپر کند و مانع بشود از گمراهى جوانان؟ چه کسى باید مانع بشود از اقدام دشمن براى انحراف ذهن جوانان؟ به عهدهى چه کسى است این کار؟ جامعهى علمى و مذهبى، یعنى روحانیّت، اوّلین وظیفهاش این است؛ مهمترین وظیفهاش این است. |
16/6/1395
بیانات در درس خارج فقه به مناسبت شروع سال تحصیلی جدید |
عرصهى فضاى مجازى اینجورى است؛ میتوان از آن حدّاکثر منافع را [کسب کرد]؛ همان کارى که آن دشمن میکند، شما [هم] میتوانید بکنید در جهت عکس؛ [یعنى] مفاهیم اسلامى و معارف اسلامى را پخش کنید بدون هیچ مانع و رادعى؛(۳) که بعضىها از این مردمان مؤمن، جوانهاى مؤمن از معمّم و غیر معمّم، روحانى و غیر روحانى -بعضى غیر روحانیّون در این زمینه فعّالتر هم هستند- کارهاى بسیار خوبى را انجام میدهند؛ ناگهان در سطح دنیا یک مطلبى را، یک مفهومى را، یک فکر درستى را منتشر میکنند، طرف مقابل میماند. [پس] بعضى از این جهت نقص دارند که با این کار، با این فن آشنا نیستند؛ |
همچنین معظم له تأکید جدی بر بهرهبرداری از فضای مجازی برای تبلیغ و اشاعه دین داشته اند. بدیهی است که فضای مجازی هم فرصت امور خیر و هم تهدیدی با انجام امور شر را پدید آورده است. بنابراین ضرورت دارد که از روزنه توجه به فرصتهای خیر و آموزش و تبلیغ دین به فضای مجازی توجه جدی شود. آموزش های تخصصی دانشگاهی و اسلامی میتواند برای متخصصان غربی مورد توجه باشد و آن ها را مبنای تحقیقات خود قرار دهند. به عنوان مثال، بر اساس فیلمها و مستندهای موجود در اینترنت، پروفسور كيت مور[16] پدر علم جنین شناسی کانادا، از سوی دانشگاه عبدالعزیز عربستان به این کشور دعوت شد تا در مورد طبقهبندی جنین شناسی از نگاه قرآن پژوهش کند. وی در کتابهای خود طبقهبندی متفاوتی را از جنینشناسی معرفی کرده بود، اما با مشاهده طبقه بندی جنینشناسی در آیات سورههای مختلف قرآن کریم از جمله: مؤمنون، حج، سجده و دیگر سورهها متعجب شده و مسلمان می شود. وی حتی در کتاب خود نام قرآن و طبقه بندی آن را هم ذکر می کند. قابل ذکر است که این شرایط فرصتی را پدید آورد که این متخصص جنینشناسی، مسلمان شده و بعد از آن تعدادی از جنینشناسان دیگر نیز مسلمان شوند. حال این فرصت می تواند از طریق فضای مجازی و از طریق آموزش در اختیار دانشگاهها و مراکز آموزشی ما باشد تا بتوانند به تبلیغ دین بپردازند.
-
روش تحقيق
این پژوهش بر اساس روششناسی تفسیری و رویکرد کیفی برخط[17] با استفاده از استراتژی تحلیل محتوای برخط[18] انجام میشود. در این پژوهش، توصیف و تحلیل دادههای گردآوریشده بر اساس سؤال محوری است. گیبسون و براون بر این باورند که یکی از روشهای مناسب برای مرتبط کردن سؤالات پژوهش به تحلیل، محور قرار دادن خود سؤالات است. بنابراین بر محور سؤالات، دادههای گردآوری شده تحلیل و گزارش پژوهش ارائه میشود. (Gibson, Brown 2009, p. 197)
با محور قرار دادن سؤال اول باید گفت که چالش ها و راهبردهای استفاده از ظرفیت آموزشی فضای مجازی در سطح کلان به دو دسته سختافزاری و نرمافزاری تقسیم میشوند. توجه به هر دو بعد از فضای مجازی لازم و ضروری بوده و هر بخش به عنوان مکملی برای بخش دیگر عمل خواهد کرد و غفلت از هرکدام منجر به ناکارآمدی بعد دیگر خواهد شد. از لحاظ بعد سختافزاری لازم است که مسائل و چالش های استفاده از ظرفیت فضای مجازی در حوزه زیرساخت ها، فناوری ها و آمادگی الکترونیکی[19] کشور شناسایی شده و راهبردهای متناسب با آن نیز ارائه شود. آمادگی الکترونیکی شاخصی است که مقدار توانایی پذیرش، استفاده و به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در جوامع مختلف را ارزیابی می نماید. طبق گزارشی که مؤسسه IBM[20] طبق مدلEIU[21] منتشر کرده است، ایران در سال 2009 رتبه 68 جهان بوده و نمره 3.43 از 10 را کسب نموده که نشان دهنده وضعیت نه چندان مساعد کشور از لحاظ آمادگی الکترونیکی می باشد. از لحاظ بعد نرم افزاری و تهیه اندیشه ها و محتواهای مورد نیاز و متناسب با افراد و جوامع مختلف با جنسیتها، اقوام، زبان و فرهنگ های متفاوت نیز با چالش های جدی و اساسی رو به رو است که شناخت آن ها و تلاش به منظور رفع آن ها ضروری است.
یافتههای حاصل از پژوهش با محوريت هر يك از سؤالات مطروحه در هر دو محور سخت افزاری و نرم افزاری عبارت است از:
4-1. چالشهاي پيش روي بهرهبرداري از ظرفيتهاي فضاي مجازي در آموزش دين
4-1-1. عدم وجود نياز سنجي دقيق از نيازهاي آموزشي دنيا
قبل از تولید هرگونه محتوا و نرم افزار دینی در حوزه فضای مجازی، نیازمند شناسایی دقیق نیازهای آموزشی دنیا هستیم. نیازسنجی مخاطبان و ارائه محتوای متناسب با آن نیازها، میتواند اثربخشی محتوا را چند برابر ساخته و به روند آموزشی ما کمک شایانی کند. شناسایی سؤالات و چالشهای اصلی جامعه هدف و کشورهای مخاطب و در نظر گرفتن بستر فرهنگی و اجتماعی مردم آن کشورها و ارائه محتواهای هدفمند و تهیه شده مخصوص هر کشور، شرط اقبال آن ها به داده ها و اطلاعات ارائه شده را افزایش میدهد.
4-1-2. عدم وجود محتواهاي ديجيتالي شده
یکی از چالش های بسیار جدی پیش روی این نوع تبلیغ، عدم وجود محتواهای دیجیتالی شده و متناسب با فضای مجازی است. با توجه به زمان و دانشی که در دانشگاه های مختلف وجود دارد شاهد حجم بالایی از تولیدات دانش دینی به زبان فارسی، عربی و میزان اندکی به زبان انگلیسی و سایر زبان ها هستیم اما این مکتوبات به صورت نسخه های چاپی یا آموزشی دانشگاهی در کشور وجود داشته و به صورت محتواهای دیجیتالی قابل عرضه در وب در نیامده است. این یکی از چالشهای بزرگ و جدی است که دانشگاههایی که در سطح بین المللی کار می کنند و یا قصد خود را تبلیغ و اشاعه دین قرارداده اند لازم است ابتدا این محتواها به صورت محتواهای دیجیتالی شده و مطلوب جامعه جهانی در بیایند. از طرفی دیگر عدم توجه به ابزارهای مورد استفاده و بعضاً ناتوانی برخی ابزارها در انتقال نوع خاصی از مطالب و مفاهیم، موجب ناکارآمدی ما در استفاده از فضای مجازی شده است. به عنوان مثال، مطرح کردن برخی مطالب عمیق فلسفی، طولانی و پرحجم در بعضی شبکههای اجتماعی بیفایده و بیاثر خواهد بود. محتواهای ارائه شده دیجیتالی کردن این محتواها می تواند از طریق راههای زیر انجام شود:
الف. ترجمه محتواهای فارسی و عربی به زبان انگلیسی و سایر زبان ها
ممکن است مطالبی که به زبان مادری ما نوشته شده اند بسیار زیاد باشد، اما این مطالب به زبان های دیگر ترجمه نشده است، لذا ضرورت دارد که در گام اول اقدام به ترجمه مطالب مفید و کلیدی از کتاب ها و مقالات کرده و در گام بعد به اشاعه آن پرداخته شود .
ب. تولید زیرنویس برای برخی از فیلم های فارسی
برخی از مفاهیمی که در قالب فیلم به زبان عربی و یا فارسی ارائه می شود، نیازمند این است که یا به صورت ضبط مجدد و یا به صورت زیرنویس به زبان انگلیسی و یا دیگر زبان ها برای فیلمهای قبلی، زمینه را برای استفادهی دانشمندان دنیا و دیگر کشورها از این محصولات آماده کرد تا از این طریق بتوان علاوه بر عرضه دانش دینی به دنیا به اشاعه زبان فارسی نیز پرداخت و بر اساس فرمایش مقام معظم رهبری کاری انجام شود که تا 50 سال آینده زبان فارسی زبان علم و زبان مراجعه دانشمندان برای یادگیری مفاهیم بیشتر باشد.
ج. برقراری ارتباط و تعامل با شرکتهای انتشاراتی بزرگ دنیا
یکی از فرصتهای پیش روی کشور و دانشگاههای ما این است که با شرکتها و ناشران بزرگ دانشگاهی و غیر دانشگاهی همچون وایلی[22]، پالگریو[23]، اسپرینگر[24]، سیج[25] و سایر ناشرانی که از چاپ کتابهای اسلامی استقبال میکنند وارد مذاکره و تفاهم نامه شده و از آن طریق اقدام به چاپ کتاب ها شود.
یک مزیت ممتاز این روش این است که محتواها به وسیله متخصصان و دانشمندان ایرانی تهیه شده و چاپ و نشر و توزیع آن به زبان انگلیسی با توجه به بازار گستردهای که شرکت های انتشاراتی دارند از طریق آن ها صورت خواهد گرفت و این اقدام هم به نفع شرکت های انتشاراتی و هم به نفع دانشگاه های کشور ما خواهد بود.
د. فعالیت ناشر بین المللی در فضای مجازی
ممکن است برای سازمان های فرهنگی و دانشگاهی ایران این امکان وجود داشته باشد که اقدام به راه اندازی شرکت های نشر بین المللی کرده و به طور خاص و ویژه به اشاعه فرهنگ دینی از طریق کتب مختلف بپردازند.
ه. ترجمه کتب شاخص و کتابهای مهم شیعه به فارسی و لاتین.
ترجمه کتابهای مهم شیعه،همچون تفسیر تسنیم و المیزان به طورکامل و سایر تفاسیر و کتاب های دینی که میتواند برای دیگران بسیار کاربردی و کلیدی باشد یکی از ضروریاتی است که باید به آن برای اشاعه علوم درجه اول و پایهای اقدام کرد.
و. ایجاد محتواهایی متناسب با ابزار قابل استفاده در فضای مجازی از لحاظ حجم، زبان و میزان عمق و سن مخاطب
نیاز است محتواهایی متناسب با انواع شبکه های اجتماعی، رسانه ای، تالارهای گفتگو و دیگر ابزارهای فضای مجازی طراحی و تولید شود تا اثرگذاری را به حد اکثر رسانده و جامعیت شبکه اشاعه مفاهیم را نیز گسترش داده و تمام افراد جامعه را با سلیقه ها و علایق متفاوت با این مفاهیم درگیر شوند.
4-2. راهبردهاي بهرهبرداري از ظرفيتهاي فضاي مجازي براي آموزش محتواهاي ديني
4-2-1. بهره برداری از سامانه ها و زیرساخت های جهانی برای تبلیغ و آموزش آموزه های دینی و اسلامی
امروزه زیرساخت های زیادی در فضای مجازی در دنیا وجود دارند که میتوان آزادانه مفاهیم و محتواهای دیجیتالی مرتبط با تبلیغ دین را در آن ها قرار داده و سهمی در تبلیغ و اشاعه دین داشت. از عمده ترین این سامانهها، میتوان موارد ذیل را نام برد:
الف. شبکه های اجتماعی فیلم محور
در شبکه های اجتماعی فیلم محور، زبان برقراری ارتباط و سخن گفتن، فیلم و ویدئو است. در این شبکهها که شامل «یوتیوب[26]»، «وی مئو[27]»، «واین[28]»، «دیلی موشن[29]»، «آپارات[30]» و وبسایت هایی از این قبیل هستند میتوان از طریق قراردادن فیلم های آموزشی و کلیپ های دیجیتالی مرتبط با تبلیغ و آموزش مفاهیم اسلام را به طور عمومی برای همه مخاطبان به زبان های مختلف اشاعه و گسترش داد. یوتیوب شرایطی را فراهم کرده است که دسترسی اکثر مخاطبان از سراسر دنیا به این سایت وجود داشته و لذا میتواند به عنوان یک سایت مهم برای تبلیغ و اشاعه محتواهای دینی مد نظر قرار بگیرد. سایت وی مئو نیز مانند یوتیوب بوده و ممکن است برخی از مخاطبان خاص دیگر که کمتر به یوتیوب مراجعه میکنند را نیز هدف قرار دهد.
ب. شبکه های اجتماعی تصویر محور
توجه به آموزش و اشاعه مفاهیم دینی از شبکه های اجتماعی تصویر محور همچون اینستاگرام[31] نیز ممکن است. این شبکه که عمدتاً در بستر تلفن های همراه فعالیت میکند میتوان از آن به زبان های مختلف برای اشاعه آموزه های دینی در قالب تصویر، متن و ویدئو استفاده کرد. مزیت این شبکه دسترسی تعداد بیشتری از مخاطبان فضای مجازی به دلیل کار با اینترنت است.
ج. شبکههای اجتماعی متن محور
در این نوع شبکهها کاربران بیشتر از متن برای برقراری ارتباط با دیگران استفاده میکنند؛ “گوگل پلاس[32]” و “فیس بوک[33]” از مشهور ترین شبکه های اجتماعی متن محور هستند. استفاده از چنین شبکه هایی با مخاطب بسیار زیاد و محوریت متن، امکان انتقال بسیاری از محتواهای دینی و تبیین آموزه های دینی و گفتمان سازی این آموزهها و مفاهیم را بسیار آسان خواهد کرد. ضمناً قابلیت شبکهسازی با طیف وسیعی از مخاطبان در سطح جهانی فراهم میشود.
د. شبکههای اجتماعی موضوع محور
آنچه که بیش از هر چیزی به ارتباط در این نوع شبکه جهت میدهد، موضوع شبکه است. یعنی مهم نیست که کاربران از چه ابزاری برای برقراری ارتباط استفاده میکنند، موضوع مورد بحث اهمیت دارد. این نوع از شبکههای اجتماعی بیشترین تنوع را دارند؛ برای مثال موضوعاتی مانند: «کاریابی»، «تجارت»، «همکلاسی های قدیمی» هریک حداقل شبکه ای اجتماعی را به خود اختصاص دادهاند. شبکه هایی از جمله «لینکدین»، «کلاسمیت»، «داگاستر» و «تلگرام» از این قبیل هستند. ایجاد شبکههای موضوعی با محوریت مسائل مختلف دینی و متناسب با علائق و سلیقههای مختلف و نیاز افراد، تأثیر بسیاری در نشر مفاهیم دینی خواهد داشت.
ه. شبکههای اجتماعی مخاطب محور
مخاطب، مهمترین دلیل به وجود آمدن این نوع شبکه است. شبکه اجتماعی «نی نی فیس» با محور کودک و «امپرس» با محوریت زنان از جمله این شبکه ها هستند. همانطور که اشاره شد توجه به نیازهای مخاطب و ارائه محتوا متناسب با آن نیاز ها از جمله مهمترین نکاتی است که باید به آن توجه کرد. ایجاد شبکههای مخاطب محور دینی و ارائه آموزههای دینی متناسب با آن قشر از مخاطب، میتواند قدم بسیار مهمی در پاسخگویی هدفمند به نیازهای کاربران باشد.
4-2-2. انجمن ها و تالارهای گفتگو
انجمن جایی است که در آن کاربران در مورد موضوع خاصی به صورت تخصصی و یا عمومی به تبادل اطلاعات میپردازند. کاربران در انجمن مانند شبکه های اجتماعی ارتباط برخط میان فردی صوتی و تصویری ندارند و افراد نمیتوانند برای یکدیگر عکس، فیلم و یا هرچیز دیگری غیر از متن ارسال نمایند، بلکه تنها میتوانند در مورد موضوع خاصی در اتاقی عمومی به بحث و تبادل اطلاعات بپردازند. وجود انجمن هایی با محوریت مباحث دینی و اسلامی، شبهات روز، پرسش و پاسخ و تبیین معارف و مفاهیم دینی با نظارت مدیر انجمن آگاه و مطلع نسبت به این مسائل میتواند بسیاری از سؤالات و شبهات را به صورت مستند و مستدل پاسخ دهد و مفاهیم و موضوعات مختلف را تبیین کند.
4-2-3. بهره برداری از سامانه های آموزش مجازی و آموزش باز در دنیا
شاید بتوان یکی از اولین سایتها و دانشگاههای فعال در تبلیغ و اشاعه آموزش مجازی، دانشگاه MIT[34]را نام برد. اما بعد از آن، دانشگاه yale به آدرس اینترنتی https://open.yale.edu مشغول به کار شد و فایلها و ویدئوهای ضبط شده از کلاسها و دورههای علمی خود در این سایت ها بارگذاری کرده و در اختیار کاربران قرار دادند. این خدمت به تدریج در بسیاری از دانشگاه های دیگر در سایر کشورها و همچنین ایران راه اندازی شد اما پس از گذشت مدتی از فعالیت در این حوزه، به طور جدی سایت هایی همچون udemy[35]، Coursera[36]، Edx[37]، [38]khan academy وارد عرصه آموزش ها مجازی شدند.
Coursera و Edx از طریق دانشگاه های برتر جهان به ارائه محتواهای آموزشی خود میپردازند. جالب است بدانیم هنگامی که واژه Islam و یا Islamic را جستجو می کنیم به حد اقل دوره آموزشی و ویدئو در coursera و edx میرسیم و این به این معناست که ما نتوانسته ایم از فرصت های این وب سایت ها به خوبی استفاده کنیم. اما وب سایت هایی همچون udemy فرصت راحت تری را در اختیار ما قرار داده اند تا بتوانیم با آپلود کردن ویدئوهای آموزشی و محتواهای دیجیتالی در تبلیغ و اشاعه مفاهیم تخصصی اسلامی نقش برجسته ای داشته باشیم. در هر صورت میتوان در حوزه جنین شناسی اسلامی، اقتصاد اسلامی، مدیریت اسلامی، فرهنگ و ارتباطات اسلامی، فلسفه فضای مجازی از دیدگاه اسلام، خانواده از نگاه اسلام و موارد بسیار متعدد دیگر، اندیشه و از طریق این وب سایتها منتشر کرد. مزیت این سایتها نسبت به یوتیوب این است که مخاطبان این سایتها عمدتاً دانشجویان و متخصصان دانشگاهی بوده و میتوان به تبلیغ و اشاعه مفاهیم دینی از طریق این سایتها برای جهانیان پرداخت. البته بهرهبرداری از این پلتفرمها و زیرساختها برای کشور ما که هم در تحریم هستیم و هم شرایط استفاده با سختی مواجه است میتواند فرصت خوبی برای تبلیغ و اشاعه علوم دینی باشد.
4-2-4. طراحي وب سايت و سامانههاي آموزشي در تراز جهاني
البته راه دیگری نیز وجود دارد و آن این است که خود اقدام به طراحی سامانه ها و وبسایت هایی کنیم که پاسخگوی نیازهای علوم دینی ما به سامانه های آموزشی باشد. البته در حوزه زبان فارسی برای آموزش های مجازی، هم به صورت ترکیبی و هم به صورت آموزش باز (lms) موارد مشابهی وجود دارد، اما این سایت ها هنوز به طور جدی به عرصه جهانی و تبلیغات جهانی دین وارد نشده اند و عمدتاً موضوعات تخصصی را منتقل میکنند. از این سایتها، میتوان به مکتبخونه، ویدرس، فرادرس اشاره کرد. از بین این سایتها با توجه به ماهیتی که سایت “ویدرس” در ارائه و اشاعه مفاهیم دانشگاهی و حوزوی دارد توضیح داده خواهد شد. سایت ویدرس، رسالت خود را در تولید آموزش های دینی ومذهبی برای جهانیان قرار داده است. این وبسایت در حال حاضر هم به ارائه دروس مذهبی و هم به ارائه دروس دانشگاهی میپردازد تا از این طریق پیوند بین حوزه و دانشگاه نیز تقویت شده و در بسته های آموزشی، هم دروس حوزوی و هم دروس دانشگاهی برای علاقه مندان دیده شود. البته این سامانه ها باید تقویت شده و ما بتوان محتوا و مفاهیم دینی را در این سامانهها برای کشورهای دنیا عرضه کرد.
4-2-5. طراحي بازيهاي رايانهاي
یکی دیگر از ظرفیت های فضای مجازی که میتوان از آن برای آموزش محتوای دینی استفاده کرد، استفاده از طراحی و راه اندازی بازیهای رایانهای است. امروزه بازیهای رایانهای نقش بسیار مهمی را هم در سرگرمی و هم در آموزش کودکان، نوجوانان و حتی افرادی با رده سنی بالاتر ایفا میکنند. طراحی داستانهای قرآنی، آموزشهای علمی و اسلامی در بازیهای رایانهای به زبانهای رایج دنیا و عرضه آن در فضای مجازی میتواند فرصت بسیار خوبی برای اشاعه محتواهای دینی و اسلامی باشد. همانطور که در دانشگاهها آموزش را از طریق بازیهای رایانهای دنبال میکنند خوب است که برخی از مفاهیم دینی –بویژه داستانهای قرآنی و مفاهیم رسالههای عملیه- از طریق بازیها منتشر شود.
4-2-6. تمركز بر همه محتواهاي ديجيتالي
البته برای آموزش نباید تمامی محتواهای دیجیتالی را به ویدئو خلاصه کرد، بلکه این آموزش می تواند از طریق تصاویر، پادکست یا صوت، از طریق متن و یا سایر موارد دنبال شود. آموزش مفاهیم و اشاعه مفاهیم اسلامی در سطح دنیا می تواند از طریق طراحی دایره المعارف های بزرگ و برخط برای جهانیان معرفی شود. همچنین میتوان به تولید محتواهای متنی در شبکههای اجتماعی همچون فیسبوک و توئیتر اقدام کرده و این دانش را از طریق شبکههای اجتماعی گسترش داده و در بین مردم توزیع کرد.
4-2-7. پاسخگويي به شبهات
یکی دیگر از ظرفیت های تبلیغ فضای مجازی، راه اندازی سامانه ها و سیستم های اطلاعاتی به منظور پاسخگویی به شبهات فارسی زبانان و سایر زبان های دنیاست. این فرصت شرایطی را برای گفتگو و تعامل مسلمانان با هم فراهم کرده و به وسیله این ابزار میتوان دانش اسلامی را از طریق متخصصان و کارشناسان داخلی به دنیا منتقل کرد. طبیعی است که فعالیت در آموزش و تبلیغ دین از طریق فضای مجازی نیازمند پیش نیازهایی همچون زبان تخصصی، دانش کافی در آن زمینه و حوزه فعالیت و همچنین شناخت و آشنایی با سیستم های رایانهای است. با توجه به اینکه شبکههای اجتماعی از طریق برنامه هایی مانند skype شرایطی را برای انتقال تصویر و ویدئو و حضور آنلاین فراهم میکند، میتواند به عنوان گزینهای جدی و مورد توجه باشد. توجه به وبینارها[39] و همچنین ویدئو کنفرانسها میتواند با ایجاد ارتباط با دیگر دانشگاهها و مراکز علمی داخلی و خارجی، از طریق فضای مجازی به ارتقا سطح علمی این مراکز کمک کند.
4-2-7. پذيرش دانشجوي مجازي
اما از این هم نباید غافل بود که همانند سامانه های corsera و edx و سایر سامانه هایی که عمدتاً دانشگاه های دنیا راه انداختهاند در دانشگاههای کشور به صورت مجازی در حوزههای تخصصی دینی دانشجو پذیرفته و از طریق فضای مجازی، بدون اینکه در ایران حضور داشته باشند مفاهیم اسلامی، دینی و تخصصی خود را به آن ها منتقل کرد. طبیعی است که در این حالت علاوه بر توسعه آموزش، نقش تربیت اسلامی دانشگاه ها نیز پررنگ شده و خود آن افراد می توانند به نوعی مبلغ اسلام در سراسر دنیا باشند. البته در تحقق و اجرایی شدن این راهبرد، همکاری بین دانشگاهها و حوزههای علمیه ضروری است.
4-2-8. ایجاد شبکه تبلیغی و هماهنگی مبلغین در سطح جهان
فضای مجازی این امکان را فراهم میکند تا بتوان مبلغین دینی در سراسر جهان را مدیریت کرده و شبکه تبلغی متشکل از مبلغین اسلامی را ایجاد کرد. از مزیت های چنین شبکه ای به امکان رصد جهانی حضور مبلغین، تشخیص نقاط نیازمند به مبلغ، آشنایی مبلغین دینی سراسر جهان با یکدیگر و امکان پرسش و پاسخ و در تبادل تجربیات میتوان اشاره کرد. علاوه بر شبکه سازی و رصد فعالیت های مبلغین در سرتاسر جهان، وجود چنین شبکهای این قابلیت را دارد که در ارتقاء نرم افزاری و محتوایی مبلغین نقش بسزایی ایفا کند و مرجعی جهت پاسخگویی به سؤالات و مشکلات پیش آمده برای آنها بوده و محتواهای مناسب را نیز به آن ها منتقل کند.
-
نتيجهگيري و پيشنهادات
گفتنی است که چالشها و فرصتهای فضای مجازی در عرصه توسعه و آموزش دینی زیادند اما در این مقاله در ابتدا، پس از بیان ظرفیت های فضای مجازی و علی رغم توصیه های مقام معظم رهبری، عدم استفاده ما از این ظرفیت های بینظیر، برخی از چالشها بررسی شد و راهکارهایی برای برون رفت از این چالشها ارائه شد عدم وجود نیازسنجی و بی توجهی به موارد دیجیتالی نشدهی علوم دینی از مهمترین چالشهایی هستند که راهکارهایی برای دیجیتالی کردن محتواها بیان شد در ادامه به راهبردهای بهرهبرداری از فضای مجازی اشاره شد که میتوان توجه به شبکههای اجتماعی، سامانههای مدیریت یادگیری را در اولویت قرار داد. فضای مجازی روزبه روز در حال گسترش بوده و هرساله کشورهای اسلامی بیشتری از ظرفیت های این فضا استفاده میکنند و این کشورها و سایر کشورهای جهانی میتوانند بازارهای جدیدی برای تبلیغ و اشاعه دین محسوب شوند. لذا توجه به حوزه های مختلف مطالعاتی بهره برداری از فضای مجازی جهت تبلیغ و اشاعه دین میتواند به عنوان اولویت های پژوهشی دانشگاه ها، به ویژه دانشگاه های مجازی کشور قرار گیرد. در پایان این مهم نباید نادیده گرفته شود که فضای مجازی بر فضای حقیقی ترجیح داده شود بلکه با رویکرد دوفضایی همواره باید به عنوان مکمل به این دو فضا نگاه کرد.
-
فهرست منابع و مآخذ
بنياسد، رضا. خير مجازي: راهبردهاي تحقق خير فردي و خير اجتماعي در فضاي مجازي، 1395 (الف)، همايش ملي خير ماندگار، مطالعه و ارزيابي امور خير در ايران.
بنياسد، رضا. زمينههاي تحقق گناهان كبيره در فضاي مجازي: ارائه الگوي سه فضايي (ذهني، فيزيكي و مجازي)، 1395 (ب)، سومين همايش ملي فضاي مجازي پاك، قم، دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم.
عاملي، سيد سعيد رضا، رويكرد دوفضايي به آسيبها، جرائم، قوانين و سياستهاي فضاي مجازي: (1390)، تهران، انتشارات اميركبير.
مركز ملي فضاي مجازي،حقيقت مجازي: (1395)، تهران، مركز ملي فضاي مجازي دريافت از طريق http://majazi.ir/page/virtual-reality
هاراوی، دونا. مانیفست سایبرگ: فمینیسم در روابط اجتماعی علم و فنآوری. ترجمۀ امین قضایی. تهران: گلآذین، 1386 (چاپ اول)
آسیابی، محمد، فناوری، فرهنگ و تمدن، نامه پژوهش فرهنگی، سال دهم، دوره سوم، شماره هشتم (1388)
آيتالله العظمي خامنهاي، سيدعلي. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامي در ديدار علما و روحانيون خراسان شمالي 19/7/1391، تهران: دفتر حفظ و نشر آثار رهبري. http://khamenei.ir
آيتالله العظمي خامنهاي، سيدعلي. بيانات در ديدار معلمان و فرهنگيان 13/02/1395، تهران: دفتر حفظ و نشر آثار رهبري. http://khamenei.ir
آيتالله العظمي خامنهاي، سيدعلي. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامي در دیدار علما و روحانیون خراسان شمالی 19/7/1391. تهران: دفتر حفظ و نشر آثار رهبري. http://khamenei.ir
آيتالله العظمي خامنهاي، سيدعلي. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامي در درس خارج فقه به مناسبت شروع سال تحصیلی جدید 16/6/1395. تهران: دفتر حفظ و نشر آثار رهبري. http://khamenei.ir
Gibson, W. J., & Brown, A. (2009). Working with qualitative data. London, Thousand Oaks, Calif.: SAGE.
Casey,Cheryl, Virtual ritual, real faith THE REVIRTUALIZATION OF RELIGIOUS RITUAL IN CYBERSPACE, Online – Journal of Religions on the Internet 2.1,(2006)
https://ocw.mit.edu
https://www.udemy.com
https://www.coursera.org
https://www.edx.org
https://www.khanacademy.org
https://www.vdars.com
—————————————————-
[1] . استاديار دانشگاه امام صادق عليهالسلام (رايانامه baniasadmba@gmail.com)
[2] . كارشناسي ارشد معارف اسلامي و مديريت دولتي و خطمشيگذاري عمومي دانشگاه امام صادق عليهالسلام (hzibandeh73@gmail.com )
[3] بيانات در ديدار معلمان و فرهنگيان 13/02/1395 http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=32970
[4] . Haraway Donna-A Cyborg Manifesto
[5] . cyber
[6] . cyber-research
[7] . cyberwar
[8] . cyberethic
[9] . cybercrimes
[10] . cyberculture
[11] . cyberlaw
[13] . Chat
[14] . Learning Management System (LMS)
[15] . open learning
[16] Keith L. Moore
[17] . Online qualitative research
[18] . . Online Content Analysis
[19] E-readiness
[20] IBM Institute for Business Value – https://www.ibm.com
[21] Economist intelligence unit
[22]. Wiley
[23] . Palgrave
[24]. Springer
[25] .Sage
[26] . youtube
[27] .vimeo
[28] wine
[29] dailymotion
[30] aparat
[31] . instagram
[32] . google plus
[33] . facebook
[34] https://ocw.mit.edu
[35] https://www.udemy.com/
[36] https://www.coursera.org/
[37] https://www.edx.org/
[38] https://www.khanacademy.org
[39] . webinars
دیدگاهتان را بنویسید