فصل سوم: محیط صنعت و بخشها
باسمه تعالی عظم شأنه
راهنمای مطالعه
فصل سوّم: محیط صنعت و بخشها
چارچوب تحلیلی فصل سوم: بخشهای تیره از مدل زیر در این فصل تحلیل میشوند:
رهآوردها و اهداف یادگیری
1. شناخت ساختار رقابتی صنعت برای افزایش سودآوری در عرصههای جهاد اقتصادی؛
2. شناخت ساختار رقابتی بخشها برای افزایش ارزش افزوده ملّی در عرصههای جهاد اقتصادی؛
3. شناسایی ویژگی ساختارهای عمده صنعت که بر رقابت و سودآوری اثرندارند؛
4. استفاده از تحلیل صنعت برای توصیف اینکه چرا در برخی صنایع رقابت شدید و سودآوری کمتر از سایر صنایع است؛
5. پیش بینی تغییرات در رقابت و سودآوری درآینده از طریق تحلیل روندها در صنعت؛
6. تحلیل رقیبان و مزیّت رقابتی آنها ؛
7. کشف روابط بین سازمان و مشتریان؛
8. توصیف رهنمودهای ضمنی رشد بازار و چرخشی بودن بازار برای راهبرد؛
9. توصیف پویایی رقابتی در رفتار بنگاهها؛
10. ترسیم چرخه عمر صنایع و شناخت جایگاه صنعت اصلی در آن؛
11. تحلیل چرخههای رقابتی در بنگاهها؛
12. توصیف ابررقابت؛
13. تحلیل تطبیقی ساختار صنعت و صنایع؛
14. شناخت الگوی روابط چهارگانه در تحلیل همکاری؛
15. شناخت مزیّت همکاری و همکاری مبتنی بر اعتماد در صنایع و بخشها؛
16. توصیف شبکه ارزش؛
17. تحلیل الگوی منابعِ منفعتِ مشترک؛
18. تحلیل آمایش سرزمین در توسعه متوازن ملّی.
فهرست مطالب فصل سوم:
مقدمه
1. تحلیل رقابت در صنعت و بخشها
1-1. تحلیل رقابت: چارچوب نیروهای پنجگانه
1-1-1. محصولات و خدمات جایگزین
2-1-1. ورود رقیبان خارجی و داخلی به صنعت
3-1-1. تأمینکنندگان مواد اوّلیه
4-1-1. رقیبان فعّال در صنعت و بخشها
5-1-1. مشتریان و خریداران
2-1. پویایی رقابتی و ساختار صنعت
1-2-1. چرخه عمر صنایع و بخشها
2-2-1. چرخههای رقابتی
4-2-1. تحلیل تطبیقی ساختارهای رقابتی در یک یا چند صنعت
2. تحلیل همکاری و همرقابتی در صنعت و بخشها
1-2. الگوی چهارگانه روابط در تحلیل محیط
2-1-2. شبکه و روابط همکاریهای رسمی
4-1-2. همکاری در بین صنایع یک بخش
5-1-2. شبکهها و روابط با دولت
2-2. شبکه ارزش
3-2. الگوی منابع پنجگانه منفعت مشترک
1-3-2. همکاری بین مشارکتکنندگان صنعت
2-3-2. همکاری با تأمینکنندگان منابع
3-3-2. همکاری با مشتریان و خدمت گیرندگان
4-3-2. همکاری با تولید کنندگان محصولات جایگزین
5-4-2. همکاری با وارد شوندگان جدید
3. آمایش سرزمین
خلاصه اجرایی
تحلیل محیط راهبردی در صنعت و بخشها با سه بخش اصلی تحلیل رقابت، تحلیل همکاری و آمایش سرزمین انجام شد. در این فصل فنون دستیابی به تحلیل مزیّت رقابتی پایدار و مزیّت رقابتی همکاری تحلیل شد.
در بخش اوّل فصل، برای کسب مزیّت رقابتی در بخشها و صنایع خواه در سطح ملّی، خواه در سطح جهانی، فنون نیروهای پنجگانه رقابتی به تفصیل بررسی شد. و در ادامه، به منظور حفظ پویایی رقابتی جهاد اقتصادی در عرصه صنایع مختلف، به چرخه رقابتی و تحلیل تطبیقی نیروهای رقابتی در یک صنعت و صنایع مختلف اشاره شد.
کسب مزیّت رقابتی در صنعت و بخشها، از طریق تحلیل 5 نیروی تأمینکنندگان کالا و خدمات، مشتریان و دریافتکنندگان کالاها و خدمات، رقابت بین رقیبان موجود در صنعت، تهدیدات کالاهای جایگزین و تهدید واردشوندگان جدید بررسی شد. رهنمودهای راهبردی حاصل از این بخش عبارتند از:
- جهاد اقتصادی در حضور دشمن است. وجود دشمن اقتصادی یعنی اعمال تک و پاتک اقتصادی. از یک سو، باید حملههای تهاجمی به بازارهای آنها صورت گیرد و از سوی دیگر، مرتباً به حملات آنان پاسخ داده شود. در برابر تحریمهای ملّی، صرفاً اتّخاذ راهبردهای دفاعی و واکنشی اثربخش نیست، بلکه وجود راهبردهای تهاجمی نیز لازم است تا دشمنان خود را در شرایطی ببینند که در چرخه رقابتی مجدّداً اقدام به اعمال تاکتیکهای جنگ اقتصادی در برابر ایران نکنند.
- نیروهای رقابتی پورتر، جایگاه صنعت را در عرصه رقابت مشخص و میزان سودآوری آن را تعیین میکنند؛
- تحلیل نیروهای پنجگانه، برای ورود به یک صنعت در عرصه فعّالیّتهای جهاد اقتصادی ضروری است. به عبارت دیگر، پاسخگوی این سؤال است که: «برای تحقّق اهداف کلان اقتصادی وارد چه صنایعی شده یا آن را توسعه دهیم؟»
- تحلیل نیروهای رقابتی در سطح جهانی، از پیچیدگی بالاتری برخوردارند و برای تحلیل کالاهای و شرکتهای صادراتی مفید هستند؛
- تحلیل نیروهای پنجگانه، وضعیّت بازار(رقابت کامل، انحصار چندجانبه، انحصار دوجانبه و انحصار کامل ) را مشخص میکنند؛
- تحلیل پویایی رقابتی و ساختار صنعت باعث کاهش ایستایی رقابتی در صنعت و بخشها میشود؛
- پویایی رقابتی به معنای اقدامات و تصمیمات راهبردی بنگاه در پاسخ به اقدامات و تصمیمات راهبردی سایر بنگاهها اشاره میکند؛
- در پویایی رقابت پاسخهای ممکن که از طرف سایر بنگاهها ممکن است رخ دهد عبارت است از پاسخهای بدون اقدام، تغییر در تاکتیک و تغییر در راهبردها؛
- چرخه عمر صنایع و بخشها در دورههای چندساله به تحلیل نیروهای رقابتی پورتر میپردازند. بنابراین نوعی پویایی در این نیروها ایجاد میشود؛
- چرخه عمر صنعت دارای 5 مرحله ایجاد، رشد، شک، بلوغ و افول است که متناسب با نیروهای رقابتی پورتر تحلیل و بررسی میشود؛
- پویایی رقابت در بستر جهانی بسیار بیشتر است زیرا هم صنایع سایر شرکتها به فعّالیّت پرداخته و هم نوعی قوانین بازدارنده از طرف دولتها وجود دارد؛
- تحلیل تطبیقی ساختار صنایع برای شناخت صنایع سودآور نیز ضروری است که تعیین کننده ورود به صنایع سودآور است؛
در بخش دوّم، برای کسب مزیّت همکاری و همکاری مبتنی بر اعتماد الگوهای روابط چهارگانه، شبکه ارزش، و الگوی منابع پنجگانه منفعت، تحلیل شد رهنمودهای راهبردی حاصل از تحلیل این بخش عبارتند از:
- تحلیل همکاری به کسب مزیّت همکاری به جای مزیّت رقابتی متمرکز است. این راهبرد زمانی برای عرصههای مختلف جهاد اقتصادی کاربردی است که سازمانها و صنایع ایران در سطح داخلی و ملّی با یکدیگر همکاری داشته باشند و در سطح جهانی به رقابت با رقیبان بپردازند؛
- مکملها یکی از مهمترین بخشهای تحلیلهای همکاری هستند. بعبارت دیگر عرضه یک محصول در کنار محصولات مکمل باعث ایجاد ارزش افزوده بیشتری نسبت به عرضه محصول به تنهایی میشود؛
- برای افزایش توان رقابتی هم همکاریها بین صنایع و بخشها ضروریاند.
و سرانجام در بخش سوم به آمایش سرزمین برای پیشرفت متوازن صنایع در سطح ملّی اشاره شد. که رهنمودهای راهبردی حاصل از آن عبارتند از:
- تحلیل فنون دو بخش گذشته برای انتخاب صنعت و همچنین ارتقای فعّالیّتهای صنعت مفید هستند. اما نکته مهمتر توسعه متوازن صنایع در کشور برای ایجاد عدالت و فقرزدایی ملّی است؛
- ایران دارای 9 کلانمنطقه زمینی و دو کلانمنطقه آبی و دریایی است که توجه به آنها باعث توسعه و بهبود روابط بین صنایع و بخشها خواهد شد؛
- آمایش سرزمین از یک سو، قوتها و ضعفهای روستاها، شهرها و استانها را به سطوح بالای نظام حکمرانی انتقال داده و از سوی دیگر، سیاستهای عمومی متناسب با هر یک از کلانمنطقهها تدوین و ابلاغ میشوند.
واژگان کلیدی
واژگان و مفاهیم محیط صنعت و رقابت |
معادل فارسی |
access to supply and distribution channels |
دسترسی به کانالهای توزیع و تأمین |
aggressiveness of dynamic movements |
تهاجمی بودن جنبشهای رقابتی |
backward vertical integration |
ادغام رو به پایین |
barriers to entry |
موانع ورود |
boldness of dynamic movements |
جسارت و بی باکی جنبشهای رقابتی |
change responses |
پاسخهای تغییر |
comparative industry structure analysis |
تحلیل تطبیقی ساختار صنعت |
comparative industry structure analysis |
تحلیل تطبیقی ساختار صنعت |
competitive dynamics |
پویایی رقابتی |
competitor balance |
تعادل رقیب |
complementary products |
محصولات مکمّل |
concentrated buyers |
خریداران متمرکز |
concentrated suppliers |
تأمینکنندگان متمرکز |
costs of switching |
هزینه تغییر |
current strategy |
راهبرد فعلی |
cycles of competition |
چرخه رقابت |
degree of competitive rivalry |
میزان رقابت بین رقیبان |
differentiation |
تمایز |
effective response |
پاسخ اثربخش |
expected retaliation |
عمل متقابل مورد انتظار |
extra-industry effects |
اثرات خارجی صنعت |
five forces analysis |
تحلیل نیروهای پنجگانه |
forward vertical integration |
ادغام رو به بالا |
frequency of dynamic movements |
تناوب جنبشهای رقابتی |
high exit barriers |
موانع خروج بالا (زیاد) |
high fixed costs |
هزینههای ثابت بالا |
hypercompetition |
رقابت شدید |
industry growth rate |
نرخ رشد صنعت |
legislation or government action |
مقرارت یا اقدام دولت |
low differentiation |
تمایز کم |
managerial implications |
رهنمودهای ضمنی مدیریتی |
mimetic change |
تغییر نمایشی |
no action response |
پاسخ بدون اقدام |
particular class of products |
موقعیّت ویژه محصولات |
price/performance ratio |
نرخ قیمت/پرتفوی |
product characteristics |
ویژگیهای محصول |
scale and experience |
مقیاس و تجربه |
second movers |
واردشوندگان ثانویه |
substitutes |
جایگزینها |
tacit collusion |
تبانی ضمنی |
the five forces framework |
چارچوب نیروهای پنجگانه |
the industry life cycle |
چرخه عمر صنعت |
the power of buyers |
قدرت خریداران |
the power of suppliers |
قدرت تأمینکنندگان |
the threat of entry |
تهدید ورود (به صنعت) |
سؤالات و تمرینهای کاربردی
1. تحلیل رقابت در صنعت چگونه امکانپذیر است؟
2. عوامل اثرگذار در تهدید کالاهای جایگزین برای فعّالیّت صنایع در سطح ملّی و بینالمللی کدامند؟
3. کاهش تهدیدات حاصل از واردشوندگان جدید به صنعت (رقیبان مستقیم) چگونه امکانپذیر است؟
4. فعّالیّت در چه صنایعی برای تحقّق اهداف کلان جهاد اقتصادی در سطح جهانی، دستیابی به مزیّت رقابتی پایدار را تسهیل میکند؟
5. مزیّت همکاری در صنایع داخلی ایران چگونه امکان دارد؟
6. اثرات ویژه نیروهای پنجگانه پورتر را بر سازمان تحلیل کنید.
7. تحلیل روابط چهارگانه را در محیط همکاری سازمان بهکار بگیرید.
8. فرض کنید شرکت الف قصد صادرات محصولات پتروشیمی را به کشور آلمان دارد، نیروهای رقابتی را در تحلیل صنعت به کار برده و فرصتها و تهدیدات حاصل را شناسایی کنید. به نظر شما صنعت مشابه در کشور مورد نظر چه واکنشهای رقابتی نشان خواهد داد؟
9. چرخههای رقابتی را که بین دو یا چند بنگاه که حمله و ضدحمله رقابتی وجود دارد، تحلیل کنید.
10. چگونه چرخه عمر صنایع و بخشها باعث پویایی در نیروهای رقابتی پورتر میشوند؟ جایگاه صنعت خود را در این چرخه تحلیل و راهبردهای متناسب با آن را شناسایی کنید.
11. برای اینکه یک مرحله پس از مرحله دیگر اتفاق نیفتد، معمولاً صنایع به ایجاد چرخش جدید در چرخه حیات خود میکنند. ویژگیهایی باید در صنعت وجود داشته باشد تا چرخش جدید در چرخه عمر صنعت اتفاق بیفتد.
12. آیا صنعت اصلی شرایط ابررقابت به سر میبرد؟
13. نقشه رادار، ساختار صنعت خود را در زمان فعلی و پایاندهه پیشرفت و عدالت ترسیم کنید. وضعیّت رقابت را در وضعیّت 7 سال آینده چگونه پیشبینی میکنید.
14. برای ایجاد کسبوکار جدید در صنعت دیگر، نقشه رادار صنعت فعلی خود را با صنعت مورد نظر تحلیل کنید. وضعیّت سودآوری صنایع را با یکدیگر مقایسه کنید.
15. چگونه میتوان همکاریهای درون صنعت و بین صنایع را از طریق الگوی روابط چهارگانه توسعه داد؟
16. با توجّه به تحلیل بخشهای صنایع و صنایع مکمّل و عرضهکننده
(بخش4-1-2)، بخش صنایع شیمیایی و بخشبندیهای بازار آن را توضیح دهید.
17. همرقابتی در شبکه ارزش چگونه امکانپذیر است.
18. مزیّتهای همکاری حاصل از الگوی منابع پنجگانه منفعت مشترک را در صنعت خود تحلیل کنید.
19. با توجّه به اینکه آمایش سرزمینی در ویژگیهای ایران 1404 به آن پرداخته شده است، آیا مورد توجّه قرار گرفته است؟ ضعفهای اساسی در کجاست؟
دیدگاهتان را بنویسید