فصل دوم: تلاطم محیطی و محیط کلان ملّی و بینالمللی
باسمه تعالی عظم شأنه
بخش دوّم: «تحلیل محیط راهبردی ملّی و بینالمللی جهاد اقتصادی»
فصل دوّم: تلاطم محیطی و محیط کلان ملّی و بینالمللی
بخشهای تیره از چارچوب زیر در این فصل تحلیل می شوند:
ره آوردها و اهداف یادگیری
1. الگوی جامع تحلیل محیط در جهاد اقتصادی را شناسایی کنید.
2. با استفاده از ابزارهای پژوهش مانند پرسشنامه و مصاحبههای عمیق کیفی، میزان تلاطم محیطی را هم در سطح محیط کلان و هم در سطح محیط صنایع و سازمانها تحلیل کنید.
3. سنجههای تلاطم محیطی و سنجههای فرعی آنها را شناسایی کنید و در مورد اثرگذاری هر کدام اندیشه کنید.
4. نوع مکاتب راهبرد را که برای تحلیل و شناخت راهبردها لازم است، شناسایی کنید.
5. استفاده از راهبردهای نوظهور و تعمّدی را در سطح سازمانی و ملّی بهکار ببرید.
6. برای حصول آرمانهای دهه پیشرفت و عدالت برخی از صنایع با محیط پرتلاطم و محیط کم تلاطم را شناسایی کنید.
7. فهرستی از اثرات عمده محیطی را بر سازمان شناسایی کنید و ارتباط آنها را با درجه تغییر برای پیش بینی و رویکرد نوظهور راهبردی مشخص کنید.
8. کشف، توصیف و تبیین عوامل کلان ملّی و بین المللی اقتصادی-مالی
9. کشف، توصیف و تبیین عوامل کلان ملّی و بین المللی فرهنگی-اجتماعی
10. کشف، توصیف و تبیین عوامل کلان ملّی و بین المللی زیست-محیطی
11. کشف، توصیف و تبیین عوامل کلان ملّی و بین المللی سیاسی-قانونی
12. کشف، توصیف و تبیین عوامل کلان ملّی و بین المللی علمی-فناوری
13. شناخت بسته جهاد علمی-فناوری
14. توصیف سناریوپردازی و شناخت سناریوهای دشمنان
فهرست مطالب فصل دوم:
مقدمه
1. تلاطم محیط ملّی و بینالمللی جهاد اقتصادی
1-1. سنجههای تحلیل تلاطم محیطی
1-1-1. تغییرپذیری محیط
2-1-1. قابلیّت پیشبینی
2-1. تلاطمهای محیطی
1-2-1. تلاطم تکرارشونده
2-2-1. تلاطم در حال گسترش
3-2-1. تلاطم در حال تغییر
4-2-1. تلاطم گسسته
5-2-1. تلاطم غافلگیرکننده
2. محیط کلان ملّی و بینالمللی در عرصه جهاد اقتصادی
1-2. عوامل کلان اقتصادی-مالی
2-2. عوامل کلان فرهنگی- اجتماعی
3-2. عوامل کلان زیستمحیطی
4-2. عوامل کلان سیاسی-قانونی
1-4-2. خرید کالا و خدمات از طرف دولت
2-4-2. تهدیدها و تحریمها
5-2. عوامل کلان علمی-فناوری
1-5-2. جهاد مغزافزاری
2-5-2. جهاد نرم افزاری
3-5-2. جهاد سختافزاری
4-5-2. رویههای تحقّق جهاد علمی-فناوری
6-2. عوامل جهانی- بینالمللی
3. پیشبینی محیطی و سناریوپردازی
1-3. سناریوپردازی و سناریوشناسی
4. خلاصه اجرایی
در این فصل، نخست، برای شناخت میزان تلاطم محیطی در عرصههای مختلف جهاد اقتصادی، الگوی پویایی محیط تحلیل شد. برای تحلیل، لازم است که از خبرگان صنعت یا بخشهای عمومی که به روندهای جهانی آشنا هستند، کمک گرفت. در این الگو میزان تغییرپذیری، عوامل محیط ملّی و بینالمللی بر اساس سنجه پیچیدگی و تازگی عوامل بررسی شد. و قابلیّت پیشبینی آن از طریق نرخ تغییرات محیطی و قابلیّت رؤیت آینده مدّ نظر قرار گرفت. بر اساس عوامل فوق 5 نوع تلاطم محیطی در عرصه جهاد اقتصادی شناسایی شد:
- تلاطم تکرار شونده در محیط ملّی و بینالمللی جهاد اقتصادی؛
- تلاطم در حال گسترش در محیط ملّی و بینالمللی جهاد اقتصادی؛
- تلاطم در حال تغییر در محیط ملّی و بینالمللی جهاد اقتصادی؛
- تلاطم گسسته در محیط ملّی و بینالمللی جهاد اقتصادی؛
- تلاطم غافلگیرکننده در محیط ملّی و بینالمللی جهاد اقتصادی؛
خبرگان صنعت و سیاست، وضعیّت تلاطم محیطی را مشخص خواهند کرد. کاربرد این تحلیل برای سیاستگذاران و راهبردشناسان از نگاههای زیر قابل اجراست. بنابراین هر چه در پیوستار از سمت تلاطم تکرار شونده به سمت تلاطم غافلگیرکننده پیش میرویم:
- اهمّیّت تحلیل مکاتب توصیفی(مانند مکتب کارآفرینی، شناختی، قدرت، یادگیری، محیطی، فرهنگی و شکلپذیری) نسبت به مکاتب تجویزی (طراحی، برنامهریزی و موقعیّتیابی) بیشتر میشود؛
- مسائل نوظهور جهاد اقتصادی بیشتر از مسائل تعمّدی در محیط ملّی و بینالمللی اتفاق میافتند. بنابراین در اجرای راهبردها لازم است که مدیران راهبردهای نوظهور را در ترکیب با راهبردهای تعمّدی به کار گیرند و حتّی اهمّیّت و اولویّت را به تحلیل راهبردهای نوظهور بدهند؛
- پویایی رقابت شدیدتر است و به جای رقابت، ابررقابت و بجای عدم اطمینان، عدم اطمینان شدید حاکم است. بنابراین مدیران و سیاستگذاران در محیطهای با تلاطم بیشتر به چرخه رقابت و الگوهای مشابه توجّه میکنند. و جریانها را در تحلیل محیط پیگیری، و عوامل اثرگذار را بر سازمان خود شناسایی میکنند، که ممکن است فرصت تحلیل جامع همه عوامل وجود نداشته باشد؛
- در بخشهای مختلف نیاز به همکاری در سطح ملّی بین سازمانهای داخلی بیشتر میشود و رقابت در سطح جهانی اهمّیّت پیدا میکند. البتّه اگر رقابتی هم در داخل صورت میگیرد رقابت سازنده است یعنی رقابت موازی که هر دو برندهاند مانند مسابقه دوومیدانی که ممکن است دو یا چند نفر همزمان به خط پایان برسند. مثلاً، سازمانهای فرهنگی در داخل با هم همکاری دارند و در برابر سازمانهای مبلّغ سایر ادیان جنبه رقابتی به خود میگیرند. بنابراین ضرورت تحلیل الگوهای همکاری مبتنی بر اعتماد، همرقابتی، الگوی منابعِ منفعت مشترک که در فصول آتی تحلیل میشوند بیشتر خواهد شد. به عبارت دیگر مدیران و سیاستگذاران همکاریهای بین سازمانی و بینالمللی را برای کاهش اثرات تلاطم محیطی گسترش میدهند؛
- تلاطم پایین بیانگر محیطی شفاف و آفتابی برای سازمان است. اگر تلاطم بالا باشد محیط مهآلود و برفی است. بهعبارت دیگر، سازمانها برای حرکت پرشتاب به جلو، لازم است چراغهای مهشکن خود را روشن کنند و در شرایطی که جادّههای رقابتی لغزنده است، برای سبقت گرفتن از رقیبان و انحراف از مسیر اصلی خود به زنجیر چرخ مجهّز شوند. تا بتوانند زودتر به اهداف کلان و ملّی خود برسند؛
- تحلیل سطح تلاطم مدّت زمان برنامهریزی را نیز مشخص میکند اگر تلاطم پایین باشد، برنامهریزی راهبردی و گاهی اوقات برنامهریزی بلندمدّت پاسخگوست. اما اگر تلاطم بالا باشد باید بیشتر به یادگیری راهبردی، بینش راهبردی، خطرپذیری راهبردی، برنامهریزی غلتان و برنامهریزی کوانتومی توجّه کرد. و اینگونه فنون را در شناخت مسائل و فرصتها بهکار بست؛
- اگر محیط کسبوکار و ملّی با تلاطم غافلگیرکننده و تلاطم گسسته مواجه باشد، آنگاه بهرهبرداری از لنزهای راهبرد به عنوان تجربه، ایدهها و اهداف پیشبینی شده در کنار لنز طراحی ضروری است.
- در تلاطم محیطی بالا، در ابزارهای چندگانه راهبرد توجّه به راهبرد به عنوان گفتمان و راهبرد به عنوان ابزار هماهنگکننده ضرورت بیشتری دارد؛
- ضرورت تحلیل تلاطم محیط برای توسعه و اجرای راهبردهای بینالمللی بیشتر است؛
در بخش دوّم این فصل، عوامل کلان محیطی کنکاش، نظارت و پیشبینی شد. در این بخش به عوامل اجتماعی- فرهنگی، سیاسی- قانونی، فناوری- اطّلاعاتی، عوامل زیستمحیطی، اقتصادی-مالی و عوامل جهانی اشاره و تأثیر آنها بر محیط صنعت، بخش و سازمان بررسی شد. سرانجام قلم با جوهر خود بر روی کاغذ، سناریوپردازی و سناریوشناسی را برای تحلیلهای ملّی و بینالمللی نوشت. آموزههای عملیّاتی و کاربردی عوامل فوق در عرصههای جهاد اقتصادی به شرح زیر است:
- برای توسعه و اجرای راهبردها در سطح ملّی و بینالمللی فهرستی از عوامل مهّم فوق استخراج و پیوسته در صنعت و سازمان و بنگاه فعّالیّت تحلیل شوند؛
- تأثیر هر یک از عوامل PEST را روی یکدیگر و سپس برایند آن تأثیر، در سطح جهانی و بینالمللی روی راهبردهای ملّی و بینالمللی، مورد کنکاش قرار گیرد؛
- عوامل فوق هم در سطح ملّی (فقط برای کشور ایران)، و هم در سطح بینالمللی کاربرد دارند؛
- در محیط، صرفاً رقابت ایستا وجود ندارد بلکه رقابتها تهاجمی و پویاست؛
- تحلیل عوامل محیطی هم باید منجر به فرصتشناسی و هم منجر به فرصتسازی شوند تا جهاد اقتصادی پویا محقّق شود. (به عبارت دیگر، مبارزه مقطعی نباشد بلکه، مستمّر و دائمی باشد)؛
- خلق، توسعه و ارتقای دانش محیطی منجر به کسب غنیمتهای ملّی میشود؛
- هم در محیط کلان سناریوپردازی (رویکرد فعّال) و هم سناریوشناسی دشمنان صورت گیرد (رویکرد واکنشی).
5. واژگان کلیدی پژوهش
واژگان کلیدی و مفاهیم |
معانی |
above normal profits |
سودهای بالای نرمال |
alliances |
اتحّادها |
alternative starting points |
نقاط شروع مختلف |
analytical techniques |
فنون تحلیلی |
anti-competitive conditions |
شرایط ضد رقابتی |
anti-trust purposes |
اهداف ضد تراست |
brain storming |
طوفان مغزی |
business level cooperative strategies |
راهبردهای همکاری سطح کسبوکار |
changeability |
تغییرپذیری |
changing turbulence |
تلاطم در حال تغییر |
checklist |
فهرست عوامل |
competitive dynamics |
پویایی رقابت |
competitor analysis |
تحلیل رقیبان |
complementors |
مکمّلها |
complexity |
پیچیدگی |
consumer survey |
پیمایش مصرفکننده |
corporate level cooperative strategies |
راهبردهای همکاری سطح سازمان |
critical success factors |
عوامل حیاتی موفقیّت |
cultural trends |
روندهای فرهنگی |
current situation |
وضعیت فعلی (موجود) |
delibrate strategy |
راهبرد تعمّدی |
delphi technigue |
فن دلفی |
demographic trends |
روندهای جمعیّت شناختی |
development of scenarios |
توسعه سناریوها |
different situations |
شرایط متفاوت |
discontinuous turbulence |
تلاطم گسسته |
dynamic theory of strategy |
نظریّه پویای راهبرد |
dynamics of the environment |
پویایی محیط |
economic climate |
فضای اقتصادی |
economic future |
آینده اقتصادی |
economietrics forecat |
پیشبینی اقتصاد سنجی |
emergent strategists |
راهبردشناسان نوظهور |
emergent strategy |
راهبرد نوظهور |
environmental analysis |
تحلیل محیطی |
environmental forces |
نیروهای محیطی |
environmental future |
آینده محیطی |
environmental turbulence |
تلاطم محیطی |
expanding turbulence |
تلاطم در حال گسترش |
external analysis |
محیط خارجی |
fast-moving markets |
بازارهای پرتحرک |
firm conduct |
رفتار بنگاه |
focal firm |
بنگاه اصلی |
forecast of the future |
پیشبینی آینده |
forecastable |
قابلیّت پیشبینی |
forecasting the environment |
پیشبینی محیطی |
formal co-operative linkages |
روابط رسمی همکاری |
future trends &change |
روندهای آینده و تغییر |
game theory |
نظریّه بازی |
general environment |
محیط عام |
general external environment |
محیط عمومی خارجی |
government policy |
سیاست دولت |
homogeneity of products |
همگن بودن محصولات |
hypercompetition |
رقابت شدید |
industry analysis |
تحلیل صنعت |
industry environment |
محیط صنعت |
informed strategic choices |
انتخابهای راهبری مبتنی بر اطلاعات |
internat ional cooperative strategies |
راهبردهای بینالمللی همکاری |
jndgmental forecasting |
پیشبینی قضاوتی |
joint shareholdings |
سرمایهگذاریهای سهامی |
joint ventures |
سرمایهگذاریهای مشترک |
key drivers |
هدایتکنندگان اصلی (محیط) |
key factors for success |
عوامل کلیدی موفقیّت |
legal contracts |
قراردادهای حقوقی |
legal future |
آینده قانونی |
legal-political conditions |
شرایط سیاسی-قانونی |
macro environmental scanming |
بررسی محیط کلان |
macro-environment |
محیط کلان |
managenial forecat |
پیشبینی مدیریتی |
multiple scenarios |
سناریوهای چندگانه |
nature of competition |
ماهیّت رقابت |
negative threats |
تهدیدات منفی |
novelty |
تازگی |
number of competing firms |
تعداد بنگاههای در حال رقابت |
past events and experiences |
رویدادها و تجربههای گذشته |
pestel analysis |
تحلیل عوامل محیطی |
political future |
آینده سیاسی |
porter’s five forces model |
مدل نیروهای پنجگانه پورتر |
positive opportunities |
فرصتهای مثبت |
possible future environment |
محیط محتمل آینده |
predictability |
قابلیّت پیشبینی |
predicting the future |
پیشگویی آینده |
prescriptive strategists |
راهبردشناسان تجویزی |
proactive outcomes |
رهآوردهای فوقفعّال |
proactive strategies |
راهبردهای فوق فعّال |
productive and allocative efficiency |
کارائی بهرهور و توزیعی |
rate of change |
نرخ تغییرات |
reactive outcomes |
رهآوردهای واکنشی (انفعالی) |
repetitive turbulence |
تلاطم تکرار شونده |
sales force forecat |
پیشبینی نیروی فروش |
scenario-based analysis |
تحلیل مبتنی بر سناریو |
scenarios |
سناریوها |
socio-cultural future |
آینده اجتماعی-فرهنگی |
specific international events |
رویدادهای خاص بین المللی |
strategic activity |
فعّالیّت راهبردی |
strategic analysis of the environment |
تحلیل راهبردی محیط |
strategic environment |
محیط راهبردی |
strategic implications |
رهنمودهای ضمنی راهبردی |
structure-conduct-performance model (SCP) |
مدل ساختار-رفتار-عملکرد |
surprising turbulence |
تلاطم غافلگیرکننده |
technological change |
تغییر فناوری |
technological future |
آینده فناوری |
threats and opportunities |
فرصتها و تهدیدات |
time series analysis |
تحلیل سریهای زمانی |
turbulence level |
سطح تلاطم |
value net |
شبکه ارزش |
visibility of the future |
قابل رؤیت بودن آینده |
6. سؤالات و تمرینهای کاربردی
1. میزان تلاطم محیط جهاد اقتصادی با چه سنجههایی قابل بررسی است؟
2. تغییرپذیری در پویایی محیطی چه مفهومی دارد؟
3. قابلیّت پیشبینی در پویایی محیطی چگونه قابل سنجش است؟
4. سطح تلاطم محیط را چگونه میتوان در یک صنعت یا بخش محاسبه کرد؟
5. انواع پنجگانه تلاطم محیطی کدامند؟
6. صنعت مربوط به سازمان خود را از نظر تلاطم محیطی تحلیل کنید.
7. تحلیل و شناخت میزان تلاطم از طریق چه ابزارهای پژوهشی امکانپذیر است. و کدام دسته از خبرگان بهتر پاسخگو خواهند بود؟
8. اگر میانگین سطح تلاطم شرکت یا صنعت فعّالیّت شما 4 شود. در آن صورت چه فنونی باید برای تحلیل شرکت و صنعت به کار میبرید. و چه فنونی در جایگاه پایینتری قرار دارند؟
9. راهبردهای نوظهور را چه موقع استفاده میکنید؟ راهبردهای تعمّدی چطور؟
10. با توجّه به آمار موجود در نشانی اینترنتی مرکز آمار ایران، ده عامل اثرگذار اقتصادی-مالی را شناسایی و تأثیر آنها را در یک روند دهساله تحلیل کنید.
11. جهاد اقتصادی در آموزش و پرورش چه مفهومی دارد؟
12. فهرستی از عوامل PEST را در کشوری که صنعت مورد نظر شما در آن فعّال است، استخراج کنید.
13. سناریوهای دشمنان را در حملههای اقتصادی به ایران شناسایی کنید.
14. 5 سناریو را برای تحقّق دهه پیشرفت و عدالت مشروط بر حضور دشمن و پویایی اقتصاد کشورهای آسیای جنوب غربی تحلیل کنید.
15. آیا برای یک سازمان بیتفاوتی محض در برابر عوامل محیطی وجود دارد؟
16. آیا تحلیل عوامل PEST در عرصه تلاش اقتصادی با جهاد اقتصادی متفاوتند؟
دیدگاهتان را بنویسید