فصل اوّل: مفاهیم و الگوهای مدیریّت راهبردی
بخش اول: کلیات
فصل اول: مفاهیم و الگوهای مدیریت راهبردی
- توصیف الگوی جامع مدیریّت راهبردیدر تدوین، اجرا و ارزیابی راهبردهای جهاد اقتصادی
- تبیین سیر تکامل مفاهیم مدیریّت راهبردی
- انتخاب و کشف الگویی جامع برای تحلیل راهبردهای جهاد اقتصادی، با بهرهبرداری از سایر مکاتبراهبرددر فرایند مدیریّت راهبردی سازمانها (مکتب قدرت، مکتب کارآفرینی و …) جهت اجرای اثربخش راهبردهای جهاد اقتصادی
- تحلیل تعاریف مختلف ارائه شده درباره راهبردو تلفیق آنها جهت شناخت نتایج جدید
- اتّخاذ رویکرد مطالعه موردی در دانشگاهها جهت آموزش مدیریّت راهبردیو توجّه به مسائل ملّی همچون جهاد اقتصادی
- توجّه به نظریات اندیشهمندان دانشگاهی ایران و انتقاد سازنده آنها جهت توسعه و پیدایش نظریات جدید برای حلّ مسائل ملّی
- ارائه بستهای جامع از مدیریّت راهبردیشامل مبانی نظری(فنون، نظریّهها، الگوها) در بخشهای سهگانه جهت تحقّق راهبردهای جهاد اقتصادی
- قابلیّت بهرهبرداری از الگوهای نوظهور در سازمانها و توجّه بیشتر و عمیقتر به آنها
- مطالعه موردهای سازمانهای بخش خصوصی، دولتی و غیر انتفاعی در دانشگاهها و متقابلاً آزمون نظریّهها در این سازمانها. به منظور برقراری رابطه صنعت، دولت، حوزه و دانشگاه برای تحقّق اهداف جهاد اقتصادی
- بهرهبرداری از واژگان کلیدی در پژوهشهای آتی
- تفکّر درباره جایگاه خود، سازمان محل فعّالیّت یا کسبوکار در تحقّق اهداف جهاد اقتصادی
فهرست مطالب فصل
فصل اوّل: مفاهیم و الگوهای مدیریّت راهبردی
رهآوردها و اهداف یادگیری
مقدمه
- سیر تکامل راهبرد و مدیریّت راهبردی
1-1. مدیریت عمومی و راهبرد
2-1. برنامهریزی سازمان
3-1. گروه مشاوران بوستن و مک کینزی
4-1. نظریّه مبتنی بر محیط(بازار)
5-1. نظریّه مبتنی بر منابع
6-1. رویکرد فرایندی راهبرد
7-1. نظریّه قابلیّتهای پویا
8-1. شبکه ارزش و همرقابتی
9-1. پویایی رقابتی
10-1. مدل دلتا
11-1. نظریّه مبتنی بر دانش
12-1. شایستگیهای محوری سازمان
13-1. سایر نظریّهها
- مکاتب راهبرد
1-2. مکاتب از دیدگاه مینزبرگ
- مبانی نظری و فلسفی راهبرد
- مفهوم راهبرد و مدیریّت راهبردی در عرصههای جهاد اقتصادی
1-4. تعاریف پنجگانه راهبرد
2-4. راهبردهای تعمّدی و نوظهور
3-4. فرایند شکلگیری راهبردی
4-4. لنزهای راهبرد
- آسیبهای راهبرد و مدیریّت راهبردی در ایران
1-5. لزوم انتشار مجلّات تخصصی راهبرد
2-5. انتشار کم دانش راهبرد و مدیریّت راهبردی در وب
3-5. قصور و تقصیر راهبردشناسان ملّی و سازمانی
4-5. بیتوجّهی به آثار مدیریّت راهبردی با خواص فعّال و مؤثر
5-5. یقین و گمان به مطالعات نسبی
6-5. جدایی مستمّر اجرا و کنترل از تدوین راهبردها
7-5. بیتوجّهی به دانش و تجربه انباشته کارکنان و سایر مدیران
8-5. یکسونگری در شناخت راهبردها
9-5. موج راهبرد نویسی و کجفهمیهای راهبردیِ راهبرد
10-5. تصمیمهای خلقالسّاعه و جابهجایی مدیران
11-5. جزیره جزیره بودن راهبردها به جای انسجام و شبکههای راهبردی
12-5. توجّه به طلای نادر زمان در مطالعات راهبردی
- خلاصه اجرایی
- واژگان کلیدی
- سؤالات و تمرینهای کاربردی
خلاصه اجرایی
در این فصل با نگاه تاریخی 5 بخش عمده تحلیل شدند. در بخش اوّل برخی از مهمترین نظریّههای مدیریت راهبردی که در تحلیل بخشهای بعدی کتاب مفید هستند بررسی شد. رهنمودهای راهبردی و اجرایی حاصل از این بخش عبارتند از:
برای توسعه و اجرای راهبرد و مدیریّت راهبردی در عرصه عمل در سطوح ملّی و سازمانی لازم است که موردهای واقعی از صنعت و بخشهای عمومی در در کلاسهای درس در دانشگاهها بین دانشجویان و استادان بررسی شوند؛
انتقال دانش ضمنی راهبرد و مدیریّت راهبردی از طریق استاد– شاگردی و یادگیری در عمل صورت پذیرد
هر چند برنامهریزی دارای ضعفها و انتقادات گستردهای است اما همواره تحلیل عقلایی گزینههای راهبردی، پیشبینی آینده، استفاده از فنون تحقیق در عملیّات در کار و برنامهریزی غلتان در سازمان ضروری است؛
بر اساس نظریّه مبتنی بر بازار برای پیروزی بر دشمنان، کسب مزیّت رقابتی در صنعت با تحلیل نیروهای رقابتی و زنجیره ارزش، تحلیل رقابت در صنعت، تحلیل زنجیره ارزش در سازمان و سیستم ارزش در صنعت مفید است؛
بر اساس نظریّه مبتنی بر منابع، توجّه به دانش سازمانی به عنوان منبع حیاتی در سازمان، شناخت منابع و روشهای ترکیب آنها با هم و همچنین تحلیل منابع موجود و در صورت عدم وجود خلق قابلیّت و منبع در سازمان ضروری است؛
در توسعه و اجرای راهبردها، توجّه به مکاتب توصیفی همچون قدرت، کارآفرینی، فرهنگی، یادگیری، محیطی، شکلپذیری و شناختی در کنار مکاتب توصیفی ضروری است که باید به راهبردهای نوظهور و شناسایی مکانیزم خلق آنها در سازمان توجه خاصی شود؛
منابع و قابلیّتها باید بر اساس تغییرات محیطی و پویایی آن نیز تغییر کرده و توسعه یابند؛
با تحلیل شبکه ارزش و همرقابتی، به مکمّلها و همزمانی رقابت و همکاری در صنعت توجّه شود؛
با تحلیل چرخه رقابت و ابررقابت، پویایی رقابت تحلیل و از آفتهای ایستایی رقابت در صنعت پرهیز شده و راهبردهای تهاجمی و دفاعی در عرصه ابررقابت شناسایی شوند؛
با توجه به مدل دلتا، موقعیتها و گزینههای راهبردی مختلفی برای توسعه و اجرای راهبردها در نظر گرفته شود و در آن به مشتری (جذب، حساسیّتمندی و حفظ آن) بهرهبرداری از مزیّتهای منابع و بازار توجه شود؛
بر اساس نظریّه مبتنی بر دانش، بهرهبرداری و اکتساب دانش هم در توسعه قابلیّتهای موجود و هم در شناخت قابلیّتها مفیدند که خلق دانش برای کسب مزیّت همکاری و رقابتی لازم است؛
متناسب با توسعه نظریّهها و رویکردهای مدیریت راهبردی ، طبقهبندیهای مختلفی از مکاتب صورت گرفته است که از دیدگاه مینزبرگ ده مکتب معرفی شده است: مکاتب تجویزی شامل مکتب طراحی، مکتب برنامهریزی و مکتب موقعیّتیابی است و مکاتب توصیفی شامل مکاتب کارآفرینی، شناختی، یادگیری، محیطی، فرهنگی، قدرت و شکلپذیری است. در تحلیل و توجه به این مکاتب است که نوعی نگاه منشوری به سازمان حاصل شده و از زاویههای مختلف به آن نظاره میشود؛
در تحلیل راهبردهای تعمّدی و نوظهور میزان تحقّق برنامههای قبلی و راهبردهای گذشته شناسایی و به راهبردهای نوظهور در سازمان توجّه ویژه میشود.
علاوه بر برنامهریزی راهبردی، توجّه به الگوهای بینش راهبردی، خطرپذیری راهبردی و یادگیری راهبردی در توسعه و اجرای راهبرد برای سازمانها و سطح ملّی ضروری است؛
جانسون و دیگران در تعریف راهبرد از 4 لنز راهبرد استفاده میکنند که لنز طراحی به پیشبینی اثرات آینده اقدامات، تحلیل عقلایی سازمان میپردازد و لنز تجربه، تجربههای غنی ملّی در حوزههای مختلف را بررسی میکند. لنز ایدهها بیانگر توجّه به نوآوری ملّی و سازمانی و بهرهبرداری از ایدههای کارکنان و سطوح دیگر است. لنز گفتمان به ایجاد ارتباطات اثربخش خارجی برای توسعه بازارها اشاره میکند؛
راهبرد از نگاه گرانت با سه ابزار تحلیلی زیر توصیف میشود: در ابزار راهبرد به عنوان پشتیبان تصمیم، به ایجاد انسجام در تصمیمهای سازمانی و ملّی و بدیلهای با اولویّت در تصمیمها توجّه میشود. در نقش راهبرد به عنوان ابزار هماهنگ کننده، ایجاد هماهنگی در درون واحدها، بین واحدها، بین سازمانها، بین صنایع، بین صنایع و بخشها و بین قوا، بین قوا و سطح سیاستهای کلان مدّ نظر است. در نقش راهبرد به عنوان هدف پیشبینی شده، پیشبینی وضعیّت آینده بنگاه و ایجاد انگیزه در کارکنان سازمان مورد توجّه است؛
شناخت آسیبهای راهبرد و مدیریّت راهبردی به معنای درس گرفتن از آنها و عدم تکرار مجدد آنها در تحقیقات آتی است. برخی از آسیبهای راهبرد مدیریّت راهبردی حاصل از تجربیّات راهبردشناسان این عرصه در ایران است که عبارتند از: لزوم انتشار مجلّات تخصصی راهبرد، انتشار کم دانش راهبرد و مدیریّت راهبردی در وب، قصور و تقصیر راهبردشناسان ملّی و سازمانی، بیتوجّهی به آثار مدیریّت راهبردی با خواص فعّال و مؤثر، یقین و گمان به مطالعات نسبی، جدایی مستمّر اجرا و کنترل از تدوین راهبردها، بیتوجّهی به دانش و تجربه انباشته کارکنان و سایر مدیران، یکسونگری در شناخت راهبردها، موج راهبردنویسی و کجفهمیهای راهبردیِ راهبرد، تصمیمهای خلقالساعه و جابهجایی مدیران، جزیره جزیره بودن راهبردها به جای انسجام و شبکههای راهبردی و عدم توجّه به زمان در مطالعات راهبردی.
و سرانجام آنچه که در پیشینه مدیریّت متعارف بارها ملاحظه کردهایم این است که پیشرفت و توسعه آن حداقل با پیگیری سه حوزه زیر صورت پذیرفته است: اوّل، توسعه مبانی فلسفی، فنون و نظریّههای مدیریّت راهبردی، دوّم، توسعه روش شناسی حوزه مدیریّت راهبردی به طوری که به مطالعات فراتر از روشهای پژوهش کمّی توجّه شده و به راهبردهای پژوهش کیفی همچون پدیدارشناسی، مطالعه موردی، داستانسرایی و حکایت، نظریّهداده بنیاد و راهبردهای پژوهش ترکیبی در مطالعات مدیریّت راهبردی پرداخته شده است. سوّم، توجّه ویژهای به مطالعات موردی و موردهای واقعی از صنعت و دولت در دانشگاهها صورت گرفته و همواره دانشگاهها مسائل واقعی صنعت را تحلیل و راه حلهای عملیّاتی متناسب با دانش نظری راهبرد بیان کردهاند.
سؤالات و تمرینهای کاربردی
- آیا تحقّق آرمانهای جهاد اقتصادی همه سازمانهای بخش خصوصی، دولتی و عمومی از یک رویکرد یا الگوی واحد پیروی میکنند؟
- تلفیق و یکپارچه سازی تعاریف راهبردچه نقشی در فهم و اجرای راهبردهای جهاد اقتصادیایفا میکند؟
- به نظر شما آیا تنوّع مکاتبهم در اجرای راهبردهای جهاد اقتصادیوجود دارد یا باید نسخهای واحد باید برای همه سازمانها در نظر گرفت؟
- در این فصل نظریّهیا دیدگاههای مختلفی در حوزه راهبرد و مدیریّت راهبردی مطرح شد. به نظر شما بهرهبرداری از آنها در مدیریّت راهبردی در عرصههای جهاد اقتصادی چگونه امکانپذیر است؟
- تعاریف پنجگانه راهبرددر حوزههای مختلف جهاد اقتصادی چگونه عملیّاتی میشوند؟
- راهبردهای تعمّدی جهاد اقتصادی و راهبردهای نوظهور جهاد اقتصادی چه مفهومی دارد؟ در سازمان خود بدانها بیندیشید.
- هر لنز راهبردبا کدامیک از نظریّههای بیان شده در بخش اوّل این فصل، مطابقت دارند؟
- الگوی جامع مدیریّت راهبردیدر عرصههای جهاد اقتصادی شامل چه مراحلی است؟
- آیا الگوی مدیریّت راهبردیدر جهاد اقتصادی نوعی مدل تجویزی است یا توصیفی یا تلفیقی از آنها؟
- به عنوان یک پژوهشگر و اندیشهمند حوزههای سیاستگذاری و راهبردبه نظر شما فصل اوّل نیازمند چه بخشهای تکمیلی است؟
- سیاستهای عمومی دولت را در زمینه هدفمندی یارانهها از نظر تعاریف پنجگانه راهبردتحلیل کنید.
- در بخش 13-1 هیجده رویکرد و نظریّه راهبردی نام برده شد. برخی از آنها را انتخاب و درباره آنها به منظور بهرهبرداری در توسعه وتحقق اهداف جهاد اقتصادی، پژوهش کنید.
دیدگاهتان را بنویسید